Hoe schrijf je een Uiteenzetting?

Een uiteenzetting is meer dan een informatieve tekst. Het geeft naast feiten namelijk ook een uitleg. De uiteenzetting blijft echter wel, net zoals een informatieve tekst, objectief. Hier worden inhoud, opbouw en tips van een uiteenzetting besproken. Tevens wordt er een voorbeeld uiteenzetting gegeven, zodat jij precies weet hoe je een uiteenzetting moet schrijven!

Inhoud

Een uiteenzetting heeft een informatief schrijfdoel. De schrijver van een uiteenzetting wil de lezer namelijk van informatie voorzien en hierbij uitleg of een toelichting geven. De uitleg is dan ook een belangrijk onderdeel van de uiteenzetting. Bovendien is een uiteenzetting objectief: de mening van de schrijver speelt geen rol! Er kunnen wel meningen in de tekst weergegeven worden, maar daar mag niet over geoordeeld worden. In een uiteenzetting over dopinggebruik zou dus kunnen staan: 'Oud-wielrenner Joop Zoetemelk is voor het legaliseren van dopinggebruik'. In een uiteenzetting hoort niet te staan: 'Ik ben voor het legaliseren van dopinggebruik, omdat sport toch al oneerlijk is'.

Kortom, een uiteenzetting:

• geeft feitelijke informatie
• geeft bij de informatie een uitleg
• is objectief

Opbouw

Een uiteenzetting bestaat uit drie onderdelen:

1. inleiding
2. kern
3. slot

De inleiding

De inleiding is het visitekaartje van de tekst: de aandacht van de lezer moet getrokken worden. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door het onderwerp te betrekken op de actualiteit of juist de historie, door een anekdote te vertellen of door de lezer een vraag te stellen. Natuurlijk kun je ook zelf iets bedenken, zolang de aandacht van de lezer maar wordt getrokken. Daarnaast moet de lezer na het lezen van de inleiding weten wat hij van de tekst kan verwachten. Na het trekken van de aandacht moet dus worden uitgelegd waar de uiteenzetting over zal gaan. Het introduceren van het onderwerp kan door het weergeven van een verschijnsel, een vraag, een onderzoeksopzet of een probleem (zie hiervoor: 'Structuur').

Kortom, een inleiding:

• trekt de aandacht van de lezer
• maakt duidelijk wat het onderwerp van de tekst is

De kern

De kern bestaat uit verschillende alinea's. De boodschap van de tekst wordt hier duidelijk. Bij een uiteenzetting staat in de kern dus de feitelijke informatie en de uitleg daarbij centraal. In de kern werk je een verschijnsel, een vraag, een onderzoek of een probleem uit (zie hiervoor: 'Structuur'). Zorg ervoor dat de informatie in een logische volgorde gepresenteerd wordt.

Het slot

Het slot geeft een mooie afsluiting van de tekst: het slot is de uitsmijter. In het slot wordt een conclusie, samenvatting of oplossing van een probleem vermeld: dit hangt af van de structuur (zie hiervoor: 'Structuur'). Al gebruikte formuleringen moeten in het slot voorkomen worden.

Kortom, het slot:

• sluit de tekst origineel af
• gebruikt andere formuleringen

Structuur

In een uiteenzetting is het handig aandacht te besteden aan de structuur. De volgende structuren worden vaak gebruikt bij het schrijven van uiteenzettingen:

Verklaringsstructuur

Bij de verklaringsstructuur wordt in de inleiding een verschijnsel vermeld. In het middenstuk wordt dit verschijnsel nader uitgewerkt, door het vermelden van voorbeelden, kenmerken, oorzaken en gevolgen. In het slot wordt een samenvatting van de tekst gegeven en kan aandacht besteed worden aan hoe het verschijnsel zich in de toekomst zou kunnen ontwikkelen.
Voorbeeld
Bij deze structuur kun je als verschijnsel bijvoorbeeld denken aan een noorderlicht. In het middenstuk leg je dan uit hoe het noorderlicht kan ontstaan en noem je interessante kenmerken, zoals hoe vaak het voorkomt. In het slot geef je een samenvatting van het reeds vermelde, en vermijd je al gebruikte formuleringen. Je zou ook aandacht kunnen besteden aan de toekomst door te vermelden of het noorderlicht ook in de toekomst zal blijven voorkomen.

Vraag-antwoord structuur

Bij deze structuur wordt in de inleiding een vraag gesteld. Deze vraag wordt in het middenstuk uitgewerkt en uiteindelijk ook beantwoord. In het slot kan gekozen worden voor een conclusie of samenvatting, vermeld in nieuwe woordformuleringen.
Voorbeeld
Bij deze structuur kun je als vraag bijvoorbeeld denken aan 'waarom rust er nog steeds een taboe op homoseksualiteit?'. In het middenstuk kun je deze vraag uitwerken door het te hebben over reacties op homoseksualiteit en wat er kan gebeuren als er openlijk over gesproken wordt (dit wordt immers niet gedaan als er een taboe op rust). In het slot geef je als conclusie bijvoorbeeld dat er een groot taboe op homoseksualiteit rust door mogelijke agressieve reacties.

Onderzoeksstructuur

Bij deze structuur staat een bepaald onderzoek centraal. In de inleiding wordt het onderwerp van het onderzoek vermeld. Dit onderzoek wordt door middel van resultaten en een uitleg uitgewerkt in het middenstuk. In het slot wordt een conclusie uit het onderzoek getrokken.
Voorbeeld
Bij deze structuur kun je als onderzoek bijvoorbeeld denken aan 'drankgebruik onder jongeren'. In de inleiding geef je een introductie op dit onderwerp door te vermelden wat je precies hebt onderzocht. In het middenstuk geef je je resultaten en een uitleg daarbij, bijvoorbeeld dat jongeren van 16 in het weekend boven verwachting veel drinken en dat je denkt dat dat komt omdat ze streven naar een ontspannen sfeer (een verklaring). In het slot trek je de conclusie van je onderzoek, bijvoorbeeld dat jongens van 16 meer sterk alcoholische dranken nuttigen dan meisjes van 16.

Probleem-oplossingsstructuur

Bij deze structuur wordt in de inleiding een probleem geintroduceerd. In het middenstuk wordt dit probleem nader uitgewerkt: waarom is het een probleem? Wat zijn de oorzaken en de gevolgen van het probleem? In het slot wordt pas aandacht besteed aan een (mogelijke) oplossing.
Voorbeeld
Als probleem zou je bijvoorbeeld de te duur wordende AOW-uitkeringen kunnen introduceren. In het middenstuk leg je uit waarom dit een probleem is: leg dan bijvoorbeeld uit dat er simpelweg niet genoeg geld is omdat door de vergrijzing steeds meer mensen een AOW-uitkering nodig hebben en er steeds minder mensen zijn die die uitkeringen betalen. In het slot zou je als oplossing een verhoging van de AOW-leeftijd kunnen voorleggen.

Tips

• Al gebruikte formuleringen moeten in het slot voorkomen worden.
• Het slot is de uitsmijter van de tekst, sluit dus nooit af met 'dit was mijn uiteenzetting' of 'einde'.
• Kopjes kunnen gebruikt worden om structuur aan te brengen.
• Zorg er bij het weergeven van meningen voor dat je niet alleen vertelt van wie de mening is, maar ook wat zijn of haar relatie met betrekking tot het onderwerp is (bijvoorbeeld Joop Zoetemelk (oud-wielrenner)).
• Maak een bouwplan, een voorbeeld daarvan vind je hieronder.

Maak een bouwplan!

Het is erg handig om van te voren een bouwplan te maken. Een bouwplan geeft algemene informatie over het betoog dat je gaat schrijven en geeft vervolgens weer wat in elke alinea beschreven zal worden. Een voorbeeld van een bouwplan vind je hieronder:

Algemene informatie

Tekstsoort: Uiteenzetting.
Doel van de tekst: Lezer van informatie en uitleg voorzien.
Publiek: Jongeren.

Inhoud

Onderwerp: Dopinggebruik.
Stelling: Dopinggebruik zal nog lang niet gelegaliseerd worden (hier werkt je informatie naartoe).

Inleiding:
Onderwerp introduceren en de aandacht trekken, door het onderwerp in verband te brengen met de actualiteit: de diskwalificatie van een bekende wielrenner.
Kern:

• Alinea 1: algemene informatie over doping (meest gebruikte doping, effecten).
• Alinea 2: gevolgen vermelden van dopinggebruik en deze versterken met waargebeurde voorbeelden.
• Alinea 3: uitleg geven waarom het WADA op dit moment strikt tegen legalisatie is en daarbij de gevolgen uit alinea 2 betrekken voor een mooie overgang.

Slot:
Hoofdzaken in nieuwe formuleringen vermelden, dus nogmaals in een aantal zinnen vertellen waarom het WADA strikt tegen legalisatie is. Afsluiten met een uitsmijter, na afloop te bedenken.

Voorbeeld uiteenzetting

Een voorbeeld van een uiteenzetting over dopinggebruik kunt u hier bekijken.

Lees verder

• Hoe schrijf je een Betoog?
• Hoe schrijf je een Beschouwing?