Wat is aardrijkskunde eigenlijk?

Als je aan basisschoolleerlingen vraagt wat aardrijkskunde is, hoor je dikwijls: Leren waar plaatsen liggen, rivieren stromen enz..... Deze antwoorden verwijzen naar het leren van topografie, voor kinderen een heel concreet element binnen geografie. Bij doorvragen, ook bij volwassenen, verneem je dat er nog wel meer is, maar je merkt de moeite om dat te definiëren. Een opmerking, dat aardrijkskunde de oude naam voor wereldoriëntatie is, is niet correct maar wel verklaarbaar.

Kijken door een "geografische bril"

Aardrijkskunde is een studie apart. Er wordt aangegeven dat de aardrijkskundige met een eigen bril naar de verschijnselen kijkt. Wat is nu het feitelijke van die bril?
Aan elk vak of elke studierichting kun je het predikaat aardrijkskunde/geografie hangen. Bekijk het volgende lijstje maar eens:

• natuurkunde - natuurkundige aardrijkskunde (fysische geografie)
• sociologie - sociale aardrijkskunde (sociale geografie)

en bijvoorbeeld ook:

• geschiedenis - historische geografie

Zo zou je kunnen doorgaan.

De definitie van aardrijkskunde

Het object van studie voor de aardrijkskunde kan omschreven worden als:
"De invloed die de zich ruimtelijk manifesterende verschijnselen van en op het aardoppervlak op elkaar uitoefenen, waarbij dit tot uiting komt in de situering"

Uit deze volzin kun je afleiden, dat het bij aardrijkskunde gaat om:

De beschrijving van zaken/dingen in samenhang met de omgeving waar ze zijn of geplaatst zijn.

Dit "zijn of geplaatst zijn" heeft te maken met het al genoemde onderscheid tussen de:

• natuurkundige aardrijkskunde (fysische geografie), waarbij de natuurlijke omgeving studieobject is,en
• sociale aardrijkskunde (sociale geografie), waarbij de invloed van de natuurlijke omgeving op de mens en de door de mens ingerichte omgeving studieobject is

Beschrijven en verklaren

Voor beide entiteiten binnen de aardrijkskunde bestaat dezelfde methode van bezig zijn met de studie, namelijk: beschrijven en verklaren.
In de manier van beschrijven wordt het verschil tussen aardrijkskunde en andere vakken, lesgebieden of studies duidelijk. Gaat het bij andere studies om het wezen van de studie, namelijk het: wat is....,
in de geografie gaat het om de plaats, het: waar is .....
Gaat het in andere studies om: waarom, in de geografie gaat het om: waarom daar

Kort gezegd: Bij aardrijkskunde gaat het niet om wat, maar om waar en waarom daar.

Fysische en sociale geografie

Dit hierboven al omschreven onderscheid is de centrale verdeling in aardrijkskunde.
Onderdelen van de fysische geologie zijn:

• geomorfologie, de leer van vormverscheidenheid in het aardoppervlak. Denk hierbij aan: bergen, dalen, laagvlakten, enz.. Maar ook aan veranderingen door de tijd heen in dit oppervlak.
• meteorologie en klimatologie,de studie van het weer en klimaat en de invloed die deze hebben op het oppervlak van de aarde.
• biogeografie, de studie van de verschillen in flora en fauna in samenhang met het voorkomen (en verdwijnen) op plaatsen op aarde en ook de invloed hiervan op de vorming van de aarde
• bodemkunde, is het onderzoek van die aardlagen die van belang zijn voor landbouw en andere plantengroei. Bodemkunde is daardoor nauw verbonden aan biogeografie.
• hydrologie en glaciologie, de studie van water en ijs.Denk aan zeeën, rivieren, gletsjers enz.

Geologie maakt geen onderdeel uit van de geografie. Geologie is de leer die de aarde bestudeert in historisch perspectief. Het gaat dan om veranderingen in de loop van de tijd te bestuderen.

De onderdelen van de sociale geografie zijn onder andere:

• demografie, de met name statistische wetenschap die zich bezighoudt met kwesties betreffende bevolking en bevolkingsgroepen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: groei of afname in bevolkingsgroepen, meer of minder oudere mensen, migraties (bewegingen) van mensengroepen enz.
• economische geografie, studieobjecten zijn hier bijvoorbeeld: landbouw en veeteelt, handel en verkeer, industrie enz.
• nederzettingengeografie of de studie naar de woonplaatsen van mensen en de veelvormigheid daarvan.

Aspecten uit de sociale geografie maken deel uit van actueel sociaal dagelijks gebeuren. Belangstelling hiervoor is bij veel mensen aanwezig en wordt door velen als belangrijk geacht. Je zou misschien wel kunnen zeggen dat iedereen er wel wat van weet. In aardrijkskundeboeken nemen onderwerpen uit de sociale geografie dan ook de centrale plaats in. Toch is ook de fysische geografie van belang. Je kunt de inrichting van een gebied (werk door mensen) niet verklaren zonder de medebepalende onderdelen uit dat gebied, die behoren tot object van de fysische geografie. Het leren van topografie op de basisschool vormt daardoor een belangrijk deel voor algemene vorming van mensen.